Skiman­ir

Skimun byggir á því að leitað er skipulega hjá fjölda fólks innan einhvers ákveðins, skilgreinds hóps sem ekki er með einkenni sem gætu bent til sjúkdómsins. Dæmi um slíka skimun er að allar íslenskar konur á ákveðnu aldursbili fá boð um að koma í reglulega skimun fyrir leghálskrabbameini.

Mikill ávinningur getur falist í því að finna krabbamein eða forstig þess sem fyrst þar sem meiri líkur eru á að meðhöndlun sé árangursrík því styttra á veg sem meinið hefur náð að þróast þegar gripið er til meðhöndlunar.

Einungis þrjú krabbamein uppfylla enn sem komið er skilyrði um skimun: Leghálskrabbamein, brjóstakrabbamein og ristilkrabbamein. Hérlendis er skimað fyrir leghálskrabbameini og brjóstakrabbameini. Þriðja skimunarverkefnið er í undirbúningi þar sem stefnt er að leit að krabbameini í ristli og endaþarmi.

En hvers vegna er ekki leitað skipulega að fleiri tegundum krabbameina?

Það er vegna þess að til þess að hægt sé að fara af stað með skimun fyrir tilteknu krabbameini þurfa ýmsar forsendur að vera fyrir hendi:

• Það verður að vera til rannsókn eða áreiðanlegt greiningarpróf fyrir þetta tiltekna krabbamein. Rannsóknin verður m.a. að vera næm á óeðlilegar frumubreytingar sem geta orðið að hættulegu krabbameini án þess að greina hættulitlar breytingar sem illvígt krabbamein. Engin rannsókn er svo góð að hún greini allt réttilega. Í öllum skimunum kemur upp vangreining annars vegar, þ.e. einstaklingar sem hafa sjúkdóminn en greinast þó ekki, og ofgreining hins vegar, þ.e. einstaklingar sem greinast ranglega og eru í raun heilbrigðir. Til að ákveðnar rannsóknir eða próf teljist heppileg til hópleitar mega slíkar of- og vangreiningar ekki vera of miklar.
• Rannsóknaraðferðin þarf að fela í sér sem minnst inngrip og má ekki vera hættuleg heilsu fólks.
• Það verður að vera hægt að meðhöndla þann sjúkdóm sem leitað er að.

• Rannsóknin verður að vera þjóðhagslega hagkvæm. Hún má þvi ekki vera of dýr í framkvæmd og einnig þarf sjúkdómurinn að vera frekar algengur því að ef tiltekið  krabbamein er sjaldgæft er ólíklegt að það sé hagkvæmt að leita að því hjá heilli þjóð eða stórum þjóðfélagshópum. Í slíkum tilfellum er leitinni frekar beint að sérstökum áhættuhópum.

Einu rannsóknirnar sem taldar eru falla að ofantöldum viðmiðum eru þær sem skima fyrir brjósta-, legháls- og ristilkrabbameini. Viðmiðin eru alþjóðleg og takmarkast því víðtæk krabbameinsskimun í öðrum löndum einnig við þessar þrjár tegundir krabbameina. Vísindamenn leita þó sífellt nýrra leiða. Sem dæmi má nefna að vissar rannsóknir benda til þess að hugsanlega verði síðar hægt að leita skipulega að krabbameini í blöðruhálskirtli, lungum og eggjastokkum.  

Skimun fyrir brjóstakrabbameini

Með röntgenmyndatöku af brjóstum, brjóstamyndun, er oft unnt að greina brjóstakrabbamein á byrjunarstigi, áður en einkenni koma fram.  

Því fyrr sem brjóstakrabbamein greinist, því ólíklegra er að meinið hafi náð að dreifa sér og því meiri líkur eru á lækningu. Hér má lesa nánar um skimun fyrir brjóstakrabbameini.

Skimun fyrir leghálskrabbameini

Tilgangur leghálskrabbameinsleitar er að finna leghálskrabbamein á forstigi (alvarlegar frumubreytingar) eða frumstigi sjúkdómsins þannig að hægt sé að meðhöndla hann með keiluskurði. Ef sjúkdómurinn er lengra genginn þarf oftast að fjarlægja legið og hann getur hafa dreift sér til nálægra líffæra og eitla. Þá eru líkur á lækningu minni en ef hann greinist á frumstigi eða forstigi.

Markmið leghálskrabbameinsleitar er að lækka nýgengi (fjöldi nýrra tilfella á ári) og dánartíðni (fjöldi þeirra sem deyja á ári) af völdum leghálskrabbameins. Hér má lesa nánar um skimun fyrir krabbameini í leghálsi.

Skimun fyrir ristilkrabbameini

Leit að ristilkrabbameini hefur þann tilgang að finna forstig (kirtilæxli) eða krabbamein á byrjunarstigi svo hægt sé að lækna meinið með því að veita viðeigandi meðferð. Ekki er komin á skimun fyrir ristilkrabbameini á Íslandi en um langt árabil hefur verið unnið að undirbúningi og áætlanir gerðar um slíkar skimanir hérlendis. Þær hafa enn ekki komist til framkvæmda. Hér má lesa nánar um ávinning þess að skima fyrir krabbameini í ristli og endaþarmi.