Leg­bol­s­krabba­mein

Legið situr í mjaðmagrindinni, milli þvagblöðrunnar og endaþarmsins. Veggir þess eru gerðir úr sléttum vöðva sem er um 1-3 cm að þykkt. Inni í leginu er holrúm þar sem fóstur vaxa og þroskast. Legbolsslímhúðin (endometrium) sem klæðir legið að innanverðu brotnar niður við hverjar tíðablæðingar og ný slímhúð myndast á milli tíða. Eftir tíðahvörf þynnist og rýrnar þessi slímhimna.

Hvað er legbolskrabbamein?

Krabbamein í legbol eiga langoftast upptök sín í legbolsslímhúð en til eru sjaldgæf krabbamein sem eiga upptök sín í sléttvöðvavef legsins.

Helstu einkenni

Legbolskrabbamein er sjaldgæft fyrir breytingaskeið en það kemur þó fyrir að konur allt niður í þrítugt greinist með sjúkdóminn. Óeðlilegar blæðingar eru oftast fyrsta einkenni um krabbamein í legbol. 

Óeðlilegar blæðingar:

• Fyrir breytingaskeið: Fyrsta einkenni er oftast óreglulegar blæðingar, t.d. blæðingar milli reglulegra tíða eða óvenju miklar og/eða langvinnar tíðablæðingar. Óeðlilegar blæðingar sem ekki tekst að stjórna með lyfjameðferð þarf að rannsaka betur með tilliti til krabbameins.
• Eftir breytingaskeið: Ávallt þarf að rannsaka konur sem fá blæðingar eftir að hafa gengið í gegnum breytingaskeið.

Mikil útferð, stundum illa lyktandi.

Hafa ber í huga að bæði blæðingar og útferð eru mun oftar tilkomnar af öðrum ástæðum en vegna krabbameins.

Greining

Kvensjúkdómalæknir framkvæmir kvenskoðun og með ómskoðun í gegnum leggöng er mögulegt að meta þykkt slímhúðarinnar í leginu. Of þykk slímhúð getur bent til ofvaxtar (hyperplasia) eða krabbameinsmyndunar, en iðulega tengist slímhúðarkrabbamein í legbol afbrigðilegum ofvexti legbolsslímhúðar.

Legbolskrabbamein er oftast greint með því að taka sýni úr legslímhúðinni eða skafa slímhimnuna innan úr legholinu (útskaf) og senda vefinn í smásjárskoðun hjá vefjameinafræðingi. Sýnataka eða útskaf er framkvæmt af kvensjúkdómalækni.

Konur sem greinast með krabbamein í legi fara í segulómun af grindarholi, tölvusneiðmynd af kviðarholi og lungnamynd til að kanna mögulega útbreiðslu meinsins.

Legbolskrabbameini er venjulega skipt í fjögur stig eftir útbreiðslu. Á stigi I vex meinið einungis í leginu, á stigi II er það vaxið niður í leghálsinn en er að öðru leyti ekki vaxið út fyrir legið, á stigi III er að vaxið út fyrir legið og á stigi IV hefur það myndað fjarmeinvörp, t.d. í lungum eða lifur. Í flestum tilfellum uppgötvast krabbamein í legi þegar á byrjunarstigi og batahorfur eru þá mjög góðar.

Meðferð

Krabbamein í legbol er langoftast meðhöndlað með skurðaðgerð. Legið, eggjastokkarnir og eggjaleiðararnir eru þá fjarlægðir ásamt aðlægum vef. Ef æxlið er óskurðtækt við greiningu og ef æxlið tekur sig upp aftur innan grindarholsins eftir upphaflega aðgerð í lækningaskyni er æxlið yfirleitt meðhöndlað með krabbameinslyfjameðferð og/eða geislameðferð.

Konur sem gangast undir meðferð geta upplifað þá tilfinningu að kvenleiki þeirra hafi minnkað og þar af leiðandi misst sjálfsöryggi eða áhuga á kynlífi. Ef þessi tilfinning er viðvarandi gæti verið rétt að ræða við heilbrigðisstarfsmann og/eða kynlífsfræðing.

Síðbúin áhrif

Hjá þeim konum sem við greiningu voru ekki komnar í tíðahvörf hættir framleiðsla á kvenhormóninu estrógen og við það fer líkaminn í tíðahvörf. Margar konur upplifa við það slappleika með hitakófi, þurrki og særindum í slímhúð kynfæra sem og skapsveiflur. Áhugi á kynlífi getur minnkað. Mikilvægt er að hafa í huga að þrátt fyrir að áhugi á kynlífi minnki er nálægð og hlýja áfram mikilvæg. Einnig er mikilvægt að ræða um breytingu á kynlífsáhuga við maka sinn. Sumum getur verið hjálp í að ræða við lækni eða krabbameinshjúkrunarfræðing um þessi einkenni. Allir hafa kynhvöt og þó að einstaklingurinn eigi ekki maka er sennilegt að viðkomandi hafi hugsanir og spurningar sem gagnast að ræða um við starfsmenn spítalans. Með hormónameðferð er oft unnt að snúa þessum vandamálum við og auka löngun í kynlíf.

Áhættuþættir og forvarnir

Þekking á orsökum legbolskrabbameina er allnokkur en enn er þó langt í land með að skýra eðli þeirra að fullu. Vitað er að áhrif kvenhormóna koma mikið við sögu. Eftirfarandi þættir sem tengjast hormónum geta aukið áhættuna:

• Offita. Fituvefur veldur hækkun á estrógenum í kvenlíkamanum.
• Fjölblöðrueggjastokkaheilkenni (Polycystic ovary syndrome, PCOS). Konur með þetta heilkenni hafa óeðlileg hormónagildi, t.d. meira af estrógenum og/eða of lítið af prógesteróni.
• Tamoxífen, lyf sem notað er til meðferðar við brjóstakrabbameini.
• Estrógenlyf við einkennum tíðahvarfa.
• Saga um sepa í legslímhúð. 
• Að hafa ekki fætt börn eða gengið fulla meðgöngu. 
• Byrja ung á blæðingum (fyrir 12 ára). 
• Fara seint í tíðahvörf (eftir 55 ára).

Tölfræði og lífshorfur

Horfur sjúklings með krabbamein í legbol eru almennt séð góðar, þar sem sjúkdómurinn uppgötvast mjög gjarnan snemma í sjúkdómsferlinu, í kjölfar óreglulegra tíðablæðinga eða blæðinga eftir tíðahvörf.

Horfur kvenna sem greinast með legbolskrabbamein fara mjög eftir því á hvaða stigi sjúkdómurinn greinist. Þannig eru fimm ára lífshorfur um 90% ef sjúkdómurinn hefur greinst á stigi I en aðeins um 20% ef hann hefur greinst á stigi IV.