Reykingar og önnur tóbaksnotkun
Á heimsvísu er tóbaksnotkun helsta orsök krabbameina sem hægt væri að koma í veg fyrir.
Reykingar eru hættulegasta form tóbaksnotkunar en öll notkun tóbaks eykur líkur á krabbameinum.
Eitt það besta sem reykingafólk getur gert fyrir heilsu sína er að hætta að reykja.
Engin notkun tóbaks er skaðlaus og í hvert sinn sem það er notað eykst áhættan á krabbameinum. Áhættan eykst eftir því sem meira magn er notað, því fleiri ár sem tóbaksneyslan stendur yfir og því yngri sem einstaklingur er þegar hann byrjar að nota tóbak.
Tóbaksreykur eykur einnig líkur á krabbameinum hjá þeim sem reykja ekki sjálfir en anda að sér tóbaksreyk reykingamanna. Það kallast óbeinar reykingar.
Reykingar og önnur tóbaksnotkun eykur líkur á mörgum tegundum krabbameina
Tóbaksnotkun er orsakavaldur meira en 15 tegunda krabbameina og tengist mesta áhættan reykingum. Tóbaksreykingar eru helsti orsakaþáttur krabbameinstilfella sem tengjast lífsvenjum og valda einnig flestum dauðsföllum.
Algengasta krabbameinið sem tengist tóbaksnotkun, og þá helst reykingum, er lungnakrabbamein. Um 80% allra tilfella þess eru rakin til tóbaksneyslu. Lungnakrabbamein er sú tegund krabbameins sem veldur flestum dauðsföllum hérlendis.
Á meðfylgjandi mynd má sjá þær tegundir af krabbameinum sem tóbaksnotkun veldur. Þar vega reykingar þyngst og tölurnar innan sviga sýna hlutföll krabbameinstegundanna sem stafa af tóbaksreykingum, reiknað út frá algengi reykinga í evrópskum löndum:
Krabbamein sem orsakast af tóbaksreykingum og annarri tóbaksnotkun eða óbeinum reykingum. Tölunar innan sviga sýna hlutföll krabbameinstegundanna sem orsakast af tóbaksreykingum, reiknað út frá algengi reykinga í evrópskum löndum.
Til viðbótar hefur Alþjóðakrabbameinsrannsóknastofnunin (IARC) ályktað að hugsanlega valdi tóbaksreykingar einnig brjóstakrabbameini og að óbeinar reykingar valdi hugsanlega krabbameini í barkakýli og koki.
Tóbaksneysla getur ekki bara valdið krabbameini heldur einnig haft fjölmörg önnur neikvæð áhrif á heilsufar, m.a. aukið hættuna á ýmsum hjarta- og æðasjúkdómum, lungna- og öndunarfærasjúkdómum og sykursýki 2 ásamt því að skaða tannheilsu.
Tóbaksreykingar ásamt áfengisdrykkju eru sérlega varhugaverð blanda sem margfaldar krabbameinsáhættu, þ.e. áhættan verður meiri en samanlögð áhættan af reykingum og áfengi. Áfengisdrykkja auðveldar vefjunum í munni og koki að taka upp krabbameinsvaldandi efni úr tóbaksreyknum.
Þetta er ein af ástæðum þess að fólk sem bæði drekkur áfengi og reykir margfaldar vefjaskaðann og er í sérstaklega mikilli hættu á að fá krabbamein í munni og koki (efri hluta öndunarvegar) og í vélinda (efri hluta meltingarvegar).
Óbeinar reykingar eru þegar þeir sem reykja ekki anda að sér lofti í umhverfinu sem inniheldur tóbaksreyk sem kemur frá logandi tóbaki reykingamanns blandað reyknum sem reykingamaðurinn blæs frá sér.
Óbeinar reykingar valda ótímabærum dauða og ýmsum sjúkdómum. Þær valda lungnakrabbameini, kransæðasjúkdómum og öndunarfærasjúkdómum, auk þess að hafa slæm áhrif á t.d. astma. Í sumum löndum er enn leyft að reykja á tilteknum vinnustöðum, eins og börum og veitingahúsum og er starfsfólk slíkra staða í mikilli hættu á að verða fyrir óbeinum reykingum.
Sé sérstaklega litið til þess hóps sem aldrei hefur reykt eru þeir sem verða fyrir óbeinum reykingum helmingi líklegri til að fá lungnakrabbamein samanborið við hina sem ekki eru í hættu á að verða fyrir óbeinum reykingum.
Reykingar draga úr vexti fósturs. Barnshafandi konur sem reykja sígarettur eignast börn sem eru að meðaltali 150-250 grömmum léttari en börn mæðra sem ekki reykja. Lægri fæðingarþyngd tengist aukinni tíðni heilsufarsvandamála í nýburum. Reykingar mæðra tengjast einnig aukinni hættu á skyndilegum ungbarnadauða (SIDS) og bráðum öndunar- og eyrnavandamálum í börnum.
- Í óbeinum tóbaksreyk eru krabbameinsvaldandi efni og efnasambönd sem losna út í andrúmsloftið við bruna reyktóbaks.
- Þeir sem reykja ekki en eru þar sem reykt er anda að sér svipuðum efnasamböndum og krabbameinsvaldandi efnum og reykingamenn, t.d. nítrósamínum sem finnast eingöngu í tóbaki og fjölhringa arómatískum kolvatnsefnum.
- Rannsóknir hafa leitt í ljós að reyklausir einstaklingar sem búa við stöðugar óbeinar reykingar á vinnustað og/eða á heimili eru í tvöfalt meiri hættu á að fá lungnakrabbamein samanborið við þá sem ekki búa við óbeinar reykingar á vinnustað eða heimili.
Ávinningurinn af reyklausum heimilum
- Reyklaust heimili draga úr hættunni á að fullorðnir og börn verðir fyrir óbeinum reykingum.
- Reyklaus heimili veita fullorðnum og börnum sem eru sérstaklega viðkvæm fyrir óbeinum tóbaksreyk vernd, t.d. þeim sem eru með astma (eða fullorðnum með hjartasjúkdóma eða þráláta lungnasjúkdóma).
- Börn reyklausra foreldra sem leyfa reykingar á heimilinu eru líklegri til að byrja að reykja en börn reyklausra foreldra sem banna reykingar á heimilinu.
- Reykingamenn sem búa á reyklausum heimilum reykja færri sígarettur daglega.
- Reyklaus heimili auðvelda þeim sem hafa hætt að reykja að halda reykbindindi.
- Bann við reykingum á heimili gefur skýr skilaboð um að reykingar séu óásættanlegar.
Reykingar eins geta haft áhrif á reykingahegðun annarra, sérstaklega ef viðkomandi er fyrirmynd yngra fólks, t.d. foreldri eða eldra systkini. Ef einhver á heimili reykir er líklegra að fleiri á heimilinu reyki líka, sérstaklega ungt fólk sem verður fyrir áhrifum frá foreldrum og/eða systkinum.
- Í óbeinum tóbaksreyk eru krabbameinsvaldandi efni og efnasambönd sem losna út í andrúmsloftið við bruna reyktóbaks.
Aldrei of seint að hætta, alltaf er ávinningur
Vísindalegar niðurstöður sýna afgerandi að það dregur úr hættu á krabbameini þegar einstaklingur hættir að neyta tóbaks, einkum þegar einstaklingur hættir að reykja. Að meðaltali lifa reykingamenn 10 árum skemur en þau sem ekki reykja, en það er aldrei of seint að hætta. Lífslíkur og lífsgæði aukast við að hætta óháð aldri og það að hætta að reykja er eitt það besta sem hægt er að gera til að bæta heilsuna.
Það getur dregið úr hættu á krabbameini að draga úr tóbaksneyslu en hafa ber í huga að krabbameinsáhætta ákvarðast ekki eingöngu af magni heldur einnig tímalengd (því hversu lengi tóbaks hefur verið neytt). Talið er að tímalengd reykinga hafi meiri áhrif á krabbameinsáhættu en magnið sem reykt er daglega. Besta ráðið til að draga úr áhættu er því að hætta alveg.
Viltu hætta að reykja?
Ef þú vilt aðstoð við að hætta að reykja eða nota tóbak getur þú leitað stuðnings hjá upplýsingamiðstöð Heilsugæslu höfuðborgarsvæðisins í síma 513 1700 eða í netspjalli á Heilsuveru.
Einnig er stuðningur og ráðgjöf til reykleysis í boði á þremur tungumálum (íslensku, ensku og pólsku) á vegum Krabbameinsfélags höfuðborgarsvæðisins í síma 800 4040 eða með því að senda póst á netfangið radgjof@krabb.is.
